Do grona osób zaangażowanych w działalność patriotyczną należał o. Hilary Pracz-Praczyński. Współbracia z naszej prowincji uczestniczyli w działalności patriotycznej w czasie II wojny światowej. Trudno jest do końca udokumentować dzieje tych działań, gdyż objęte one były zasadami konspiracyjnymi.

O. Hilary Pracz urodził się 8 lipca 1900 roku w Trzebieni koło Magnuszewa. Rodzicami jego byli Jan Pracz i Maria Paciorek. W okresie powojennym posługiwał się dwuczłonowym nazwiskiem Pracz-Praczyński. Na chrzcie otrzymał imię Bolesław. Ojciec jego był koniuszym w majątku hrabiego Zamojskiego. Dzięki tej protekcji i pomocy finansowej uczęszczał do gimnazjum w Sandomierzu, a potem w Warszawie. Dalsze wykształcenie odebrał we Lwowie, gdzie kontynuował naukę w gimnazjum przebywając w internacie franciszkańskim. Dnia 27 października 1919 roku wstąpił do Zakonu OO. Franciszkanów rozpoczynając nowicjat. Podczas obłóczyn otrzymał imię Hilary. Po pierwszych ślubach zakonnych 28 października 1920 roku kontynuował naukę w gimnazjum we Lwowie. Po zakończeniu szkoły średniej rozpoczął studia filozoficzno-teologiczne w Krakowie. Wyświęcony został na kapłana 11 marca 1928 roku w Krakowie. Po święceniach kapłańskich pracował w Sanoku (1929-33), Gnieźnie (1933-34), Horyńcu (1934-38) i Wilnie (1938-39). W kwietniu 1939 roku został wyznaczany na gwardiana klasztoru w Iwieńcu, gdzie był jednocześnie proboszczem parafii przekazanej zakonowi.

Po wybuchu II wojny światowej pozostał w Iwieńcu. W tym okresie praca duszpasterska była szczególnie trudna i niebezpieczna. Tereny te w 60% zamieszkiwali Polacy mocno osadzeni w tradycjach patriotycznych. Po bolszewickiej agresji we wrześniu 1939 roku, a następnie pod okupacją niemiecką nieustannie trwali w walce o przetrwanie.

W początkach 1943 roku powstaje na tym terenie oddział partyzancki, który był zaczątkiem Zgrupowania Stołpecko-Nalibockiego AK, podejmującego walkę z niemieckim okupantem. W dniu 19 czerwca 1943 roku 50-osobowy oddział AK zaatakował miasteczko Iwieniec, rozbijając niemieckie umocnienia, koszary niemieckiej kompanii lotniczej, posterunek białoruskiej policji i radiostację.

Cztery dni później, przybyłe z Mińska Litewskiego oddziały niemieckie i białoruskiej SD wzięły na mieszkańcach srogi odwet, mordując ok. 150 osób, a jeszcze więcej wywożąc na roboty do Niemiec. Represje dotknęły także miejscowy klasztor franciszkanów, który został przejęty przez Niemców. O. Hilary został ostrzeżony w porę i ukrywał się pod Wołmą przed Niemcami, jak i przed sowiecką partyzantką. Realizowała ona bowiem w tym czasie już wydany w Moskwie rozkaz likwidacji polskich oddziałów partyzanckich.

Odkryty przypadkowo przez chorążego Zdzisława Nurkiewicza pseudonim „Noc”, przystał do oddziału porucznika „Góry”, zostając jego kapelanem i przyjmując pseudonim „Gwardian”. Od tej chwili regularnie wypełniał swe obowiązki partyzanckiego kapelana, a także służył ludności w okolicznych wsiach. Jedna z mszy św. na rozpoczęcie 1944 roku omal nie skończyła się tragedią, gdy odział zgromadzony w kościele we wsi Starzynki został zaskoczony podstępną napaścią sowieckiej partyzantki. Na szczęście posterunki ubezpieczenia w porę otworzyły ogień, a oddziały wydostawszy się z kościoła, skutecznie pogoniły Sowietów.

Kilkudziesięcioosobowemu oddziałowi porucznika „Góry” udało się wymknąć sowieckiej partyzantce i utrzymać w Puszczy Nalibockiej mimo, że musieli walczyć z dwoma wrogami. Oddział ten był jedyną ochroną miejscowej ludności przed grabieżą i mordami, jakich dopuszczali się okupanci, sowiecka partyzantka i różne luźne bandy.

Gdy w czerwcu 1944 roku zbliżył się front, podjęto decyzję o wymarszu w kierunku Warszawy. Pokonując tereny zajęte przez Niemców, oddział w sile ok. 900 żołnierzy dotarł 24 lipca 1944 roku do Dziekanowa Polskiego, a dwa dni później przeszedł do Puszczy Kampinoskiej, stając się trzonem Grupy Kampinos – „Pułku Palmiry-Młociny”. Od tej chwili wsie Krogulec i Kiścienne stały się głównym terenem posługi kapelana o. Hilarego wśród „Doliniaków” i miejscowej ludności w sąsiednich Wierszach.

O. Hilary był zawsze ze „swoimi” żołnierzami, również z tymi na wysuniętych placówkach, spełniając nie tylko swe posługi kapłańskie, ale nierzadko bywał w ogniu walk, jako prosty żołnierz. Dnia 27 września 1944 roku zostały zbombardowane wioski stanowiące bazę oddziałów partyzanckich, a siły niemieckie pod dowództwem gen. Bernhardta rozpoczęły realizację akcji „Spadająca Gwiazda” mającej na celu oczyszczenie Puszczy z partyzantów.

W tej sytuacji zarządzono wymarsz oddziałów w kierunku Puszczy Świętokrzyskiej. Długa kolumna, licząca ok. 2000 partyzantów oraz ok. 300 wozów wyruszyła w nocy przez błota „Pożary” na Korfowe i dalej na Jaktorów, gdzie stoczono ostatnią walkę, a Grupa Kampinos przestała istnieć. Resztki oddziałów przedzierały się w kilku kierunkach i według relacji o. Hilarego były to jego najgorsze chwile, jakie przeżył w czasie okupacji.

Po rozbiciu oddziału i wielu trudach, pod koniec 1944 roku dotarł do klasztoru franciszkanów w Radomsku, gdzie zastał go koniec okupacji niemieckiej. Stąd skierowany został do miejscowości Zbrachów w diecezji włocławskiej, a 14 kwietnia 1945 roku prowincjał wysłał o. Hilarego do Torunia celem odzyskania utraconego po reformacji pofranciszkańskiego kościoła Najświętszej Panny Marii. Gdy starania te nie dały rezultatu, został skierowany na północ i jako przełożony misji franciszkańskiej obsadził swymi współbraćmi m.in. Gardeję, Iławę, Kwidzyn, Elbląg, Morąg, Prabuty, Susz oraz Nowy Dwór Gdański w diecezji warmińskiej. W dniu 9 lipca 1945 roku o. Praczyński objął administrację wszystkich kościołów w Elblągu, przejął w posiadanie kościół św. Pawła i św. Mikołaja, a w listopadzie kościół św. Wojciecha, zostając proboszczem tejże parafii. Dnia 22 października 1950 roku o. Hilary wyjechał do Warszawy, aby udzielić ślubu swojej siostrzenicy i tam został aresztowany pod zarzutem siania wrogiej propagandy.

Po sfingowanym procesie został skazany na trzy lata więzienia. Dnia 5 lutego 1953 roku wrócił ponownie do Elbląga. Jednak dnia 12 grudnia 1956 roku opuścił to miasto przenosząc się do klasztoru w Łagiewnikach. Przebywał tam pracując duszpastersko w latach 1956-1967. Kolejnym miejscem pracy duszpasterskiej jest klasztor w Nieszawie, gdzie po ciężkiej chorobie zmarł dnia 5 lutego 1970 roku. Pochowany został zgodnie z życzeniem na cmentarzu bródnowskim w Warszawie w mogile swej matki.

Przez całe życie o. Hilary tak jak potrafił starał się być dyspozycyjny dla Kościoła i Ojczyzny. Jako kapłan i zakonnik służył na różnych odcinkach pracy duszpasterskiej. Gdy jednak przyszedł czas walki o wolność Ojczyzny nie zawahał się również tam zaangażować swych sił i narażać swoje życie. Poniósł za to srogą karę spędzając trzy lata w więzieniu skazany przez zbrodniczy system. Postać o. Hilarego Pracz-Praczyńskiego powinna pozostać w świadomości naszych współbracia jako ofiarnego kapłana i patrioty.

Rafał Kwiatkowski OFMConv

Dzień 14 lutego 1940 roku na zawsze pozostanie w pamięci mieszkańców miasta Skarżysko-Kamienna. W tym dniu zamordowano grupę około 360 osobową działaczy niepodległościowych, harcerzy i mieszkańców tego miasta zaangażowanych w działalność patriotyczną. W tej grupie znaleźli się o. Teodor Filip wraz z sześcioma współbraćmi zakonnymi z miejscowego klasztoru. Pełnił on funkcję gwardiana klasztoru w Skarżysku-Kamiennej, ale przede wszystkim był on prawdziwym patriotą, cechującym się bezkompromisową postawą. Jego praca duszpasterska i zaangażowanie patriotyczne, a przede wszystkim śmierć za Ojczyznę przynosi nam wielką chlubę.

O. Teodor Filip urodził się 8 stycznia 1909 roku w Rogóżnie. Rodzicami jego byli Józef Filip i Agata z domu Gwóźdź. Na chrzcie otrzymał imię Ignacy. Został ochrzczony w kościele parafialnym w Kosinie. Naukę w szkole powszechnej rozpoczął w Rogóżnie, a następnie kontynuował ją w Kosinie i Łańcucie. W 1922 roku umierają jego rodzice osieracając go i jego siostrę Bronisławę. Państwo Wiechowie otaczają opieką osierocone rodzeństwo. Postanawiają też by zdolne rodzeństwo kształciło się dalej.

Następnie Ignacy Filip, aby mógł się dalej kształcić przeprowadza się do Łańcuta, gdzie uczy się w Gimnazjum Państwowym. Jako młody chłopiec w 1924 roku wstępuje do Małego Seminarium oo. Franciszkanów we Lwowie, gdzie kształci się w zakresie szkoły średniej. Do Zakonu OO. Franciszkanów wstępuje 7 września 1926 roku rozpoczynając nowicjat w Kalwarii Pacławskiej koło Przemyśla. Ignacy przy tej uroczystości przyjmuje imię zakonne Teodor. W międzyczasie cały nowicjat został przeniesiony do klasztoru Łagiewnikach. Tam też dnia 8 września 1927 roku złożył pierwsze śluby zakonne. Następnie wraca do Lwowa, aby kontynuować naukę w zakresie szkoły średniej i studia filozoficzne. W czerwcu 1931 roku zdaje maturę w II-gim Państwowym Gimnazjum imienia Karola Szajnochy we Lwowie. W 1931 roku rozpoczyna studia teologiczne w studium franciszkańskim w Krakowie. Dnia 21 sierpnia 1932 roku składa śluby wieczyste w Krakowie.  Następnie zaś dnia 23 czerwca 1935 roku otrzymuje również w Krakowie święcenia kapłańskie. Pod koniec czerwca 1935 roku o. Teodor odprawia w kościele parafialnym w Kosinie swoją mszę świętą prymicyjną. Podobną mszę świętą odprawia również w Łańcucie i Leżajsku. Po uroczystościach prymicyjnych o. Teodor wraca do Krakowa, aby dokończyć studia teologiczne. Po skończonych studiach na początku 1936 roku zostaje przeniesiony do Niepokalanowa. Tam w istniejącym już klasztorze-wydawnictwie oddaje się pracy redakcyjnej i podejmuje obowiązki duszpasterskie w klasztorze. Pracuje w redakcji miesięcznika „Mały Dziennik” i „Rycerz Niepokalanej”.

O. Teodor jest oddany swojej posłudze, która daje mu dużo satysfakcji i zadowolenia. Po niecałym roku pracy w Niepokalanowie dnia 2 listopada 1936 roku zostaje wyznaczony na stanowisko gwardiana powstającego klasztoru oo. Franciszkanów w Skarżysku-Kamiennej. W tym czasie oddaje się posłudze duszpasterskiej w tym mieście nadzorując budowę klasztoru. Urząd gwardiana obejmuje dopiero z chwilą przybycia pozostałych współbraci do tego miasta w 1938 roku. W ramach podziału polskiej prowincji zostaje przydzielony do prowincji św. Antoniego i bł. Jakuba Strzemię, zwanej południową. Podczas kapituły prowincjalnej w sierpniu 1939 roku zostaje wybrany gwardianem klasztoru w Krośnie. Jednak wybuch II wojny światowej powoduje niemożliwość objęcia powierzonego urzędu i zostaje na stanowisku przełożonego w skarżyskim klasztorze W swoim nauczaniu wzywa rodaków do walki w obronie Ojczyzny. Pomimo ostrzeżeń i gróźb nie zaprzestaje działalności patriotycznej. Angażuje się czynnie w działalność konspiracyjną.

O. Teodor Filip zostaje członkiem konspiracyjnej organizacji „Związek Orła Białego” i pełni w niej funkcję skarbnika. Organizacja ta powstała we wrześniu 1939 roku, a następnie została włączona w struktury Związku Walki Czynnej, a potem Armii Krajowej. O. Teodor jako gwardian klasztoru, a zarazem działacz konspiracyjnej organizacji wraz z mieszkańcami Skarżyska-Kamiennej czynnie angażuje się w działania ruchu oporu. Hitlerowcy urządzają różne rewizję, przeszukania i stosują różnorodne represje wobec wspólnoty klasztornej. Od początku okupacji hitlerowcy dokonują rewizji w klasztorze i przesłuchują o. Teodora Filipa. W dniu 29 stycznia 1940 roku około północy Niemcy wchodzą do klasztoru zaaresztowują przełożonego. Dzień później 30 stycznia 1940 roku Gestapo, oddział SS i żandarmeria otaczają klasztor i po wielogodzinnej rewizji dokonują aresztowania wszystkich ojców obecnych w tym czasie w klasztorze. Zatem zostają aresztowani o. Alojzy Śmigiel i o. Anatol Gałucha z klasztoru w Gdyni. Po kilku godzinach przesłuchań obaj ojcowie tego dnia zostali zwolnieni. Jednak już następnego dnia ponownie ich aresztowano. Następnie 6 lutego 1940 roku zostają również aresztowani bracia zakonni przebywający w klasztorze: br. Kazimierz Gałek, br. Łukasz Neugebauer, br. Jan Stawarz i br. Hugolin Grodzki z klasztoru w Niepokalanów. Niemiecki sąd polowy skazuje o. Teodora wraz z aresztowanymi ojcami i braćmi na karę śmierci. Hitlerowcy wywożą skazanych do lasu do miejscowości Bór pod Skarżyskiem. Tam dokonane zostaną masowe egzekucje mieszkańców miasta. W dniu 14 lutego 1940 roku ojciec Teodor Filip wraz z wszystkimi aresztowanymi współbraćmi zostaje rozstrzelany przez hitlerowców. Wszyscy zostają pochowani w zbiorowej mogile pod lasem w obecnej dzielnicy Skarżyska-Bór.

Zasługi o. Teodora Filipa i naszych współbraci dla Ojczyzny i Kościoła zostały upamiętnione skromną mogiłą w miejscu stracenia Skarżysko-Bór, gdzie jest pochowanych wraz z nimi około 360 zabitych przez hitlerowców mieszkańców tego miasta. Miejmy nadzieję, że pamięć o tych patriotach nie zaginie w naszym pokoleniu i będzie dla nas inspiracją do wytrwałej pracy na rzecz Ojczyzny.

Rafał Kwiatkowski OFMConv